Film

“De tuinen van Linnaeus – Hinkeloord en De Dreijen”

Een documentaire van Stijn van der Loo

In gesprek met documentairemaker Stijn van der Loo

De tentoonstelling van de arboreta De Dreijen en Hinkeloord die in Het Depot te zien is, trekt op allerlei manieren de aandacht. Eén daarvan is de film die Stijn van der Loo over Arboretum De Dreijen maakte. Annemarie Lavèn zocht de filmmaker op en sprak met hem.

Hoewel hij een grote studio heeft aan de rand van Amsterdam, werkt Stijn van der Loo het liefst vanuit een krap kamertje in de nok van zijn huis. Daar heeft hij alle benodigde apparatuur bij de hand om geluid te mixen, beelden te monteren en professionele audio-opnames te maken. Vanuit het zolderraam tuurt Van der Loo naar de lucht. Ondanks de tijd van het jaar is het bijzonder zacht."‘Ik hoop zo dat we nog een strenge winter krijgen. Ik moet echt nog een shot hebben van die prachtige tuin bedekt onder een sneeuwdek."
De bedoelde tuin is Arboretum De Dreijen in Wageningen, sinds 2004 in beheer van Stichting Het Depot. Van der Loo werkt aan een filmisch portret van deze bijzondere tuin. De documentaire maakt deel uit van een nieuwe, permanente tentoonstelling over het arboretum.

Stroom en compositie
Alleskunner Stijn van der Loo (1963) heeft een imponerende staat van dienst. Met zijn a capella zanggroep Intermezzo trad hij jarenlang op in binnen- en buitenland, als componist en zanger werkt hij samen met onder anderen Huub Oosterhuis en als autodidact filmmaker wordt hij regelmatig gevraagd voor documentaires. Ook zijn literaire talent is niet onopgemerkt gebleven, want meerdere malen vielen zijn romans in de prijzen. Januari van dit jaar kwam zijn nieuwste roman Slopers uit, over het lot van twee broers die met hun bedrijf in sloop- en terrazzowerkzaamheden het hoofd maar net boven water kunnen houden.
"In mijn hoofd probeer ik deze verschillende disciplines strikt te scheiden", zegt Van der Loo. "Maar terwijl ik het zeg, weet ik dat het eigenlijk niet waar is. Of ik nu een film maak, muziek componeer of een boek schrijf, al die disciplines zijn gebaseerd op dezelfde stringente compositiewetten. Naar mijn gevoel zijn dat universele wetten die te maken hebben met evenwicht. Die drie vakgebieden zijn daarom sterk met elkaar verbonden." Hij vervolgt: "Want wat je ook maakt, je werkt met twee elementen: stroom en compositie. Stroom is datgene waar je zelf geen vat op hebt, maar wat het universum je aanreikt, zoals talent en intuïtie. Je moet je daar wel bewust van zijn en je ervoor openen. Compositie is wat uit jezelf komt. Denk aan ambacht, discipline, productie en het op orde hebben van je apparatuur. En wanneer die twee elementen samen komen, dan gebeurt het."

Urgentie
En dat is precies de bedoeling van Van der Loo’s werk. Hij zegt daarover: "Mijn ideaal is dat kunst in zichzelf urgent is. Daar bedoel ik mee dat het nodig is dat het er komt. En die urgentie voel je als maker, luisteraar, lezer of toeschouwer." Dezelfde urgentie hoopt Van der Loo ook te vangen in zijn documentaire over Arboretum De Dreijen. "Het klinkt misschien wat obligaat", zegt hij, "de vier seizoenen die in elkaar overlopen. Maar wie de film ziet, moet het gevoel krijgen naar een symfonie te kijken." Stijn van der Loo’s rol bij de productie van de film is primair die van regisseur. "Ik moet zelf niet de cameravoering gaan doen, daar ben ik veel te onrustig voor. Wel verzorg ik de montage. Zeker bij een portret kan dat nog best ingewikkeld zijn, maar omdat audioediting voor een deel gelijk is aan video-editing, heb ik veel baat bij mijn muzikale achtergrond. Daarnaast werk ik met erg goede mensen, zoals cameraman Deen van der Zaken. Deen is ook een echt natuurmens, dus dat was erg gunstig bij het draaien van de film. Zelf ben ik toch meer een man van verhalen."

Verhaal van de natuur
Hoewel het arboretum ook vanuit historisch of botanisch oogpunt belicht zou kunnen worden, heeft Van der Loo ervoor gekozen het verhaal van de natuur in beeld te brengen. "De informatieve kant van de tuin laat ik in mijn documentaire bewust buiten beschouwing, om te voorkomen dat de film het karakter van een cursus krijgt. Je moet bedenken dat mensen niet zo zeer onthouden wat, maar hoe iets verteld wordt. Ze onthouden hoe iemand spreekt of lacht, of met welke energie iemand praat. Op die manier ontstaat een portret. Datzelfde wil ik doen met het arboretum. Ik wil een zodanig portret maken, dat je als kijker een overweldigende ervaring ondergaat." Van der Loo heeft de woorden nog niet uitgesproken, of hij wil ze al terugnemen. "Het is eigenlijk gevaarlijk om zoiets te zeggen, want de film is nog niet af. En als je het dan al uitspreekt, is er een kans dat het niet lukt. Ik ben toch wat bijgelovig."

Muziek
In vrijwel al het werk van Van der Loo is muziek leidend, en ook bij deze documentaire speelt geluid een belangrijke rol. Hij maakt vooral gebruik van geluiden uit de natuur, maar denkt ook aan strijkers. Het geluid moet de beleving van de film versterken. ‘De bezoeker van Het Depot ziet de film straks op drie grote schermen, waarop shots van de tuin elkaar afwisselen en in elkaar overgaan. Doordat hij zal worden omringd door een surround geluidssysteem, komt het geluid van alle kanten. Op het moment dat de herfststorm opsteekt, moet het dan ook werkelijk als herfst voelen. De gedaantewisseling van de vier seizoenen moet een enorme ervaring worden.’

Tijdloos
Dit is de eerste documentaire die Van der Loo maakt waar geen mensen in voorkomen. Zelfs van de beelden in de tuin zal alleen een enkele schim zichtbaar zijn, evenals van de markante gebouwen. Het gaat puur om hoe de natuur zich ontwikkelt. Het gebrek aan personages maakte het filmen niet eenvoudig. "Op een van de draaidagen keek de cameraman een beetje mies om zich heen", vertelt Van der Loo. "Hij zei: “waar je ook gaat staan, er zijn gewoon alleen maar mooie shots te maken”. En inderdaad schuilt daarin juist het gevaar. Want een documentaire met louter mooie plaatjes werkt niet. Er moet een dramatische ontwikkeling in de film zitten."
Van der Loo schetst hoe die dramatische spanningsboog vanuit het verloop van de seizoenen wordt opgebouwd: "De film begint tastend met beelden van de vroege lente en bloeit naar de zomer toe op. In de herfst beleeft hij zijn climax, wanneer een zware herfststorm door de tuin raast. Daarna drijven we uit in de sereniteit van de winter, om vervolgens weer naadloos over te gaan in de lente. Zodoende vatten we de tijdloze cirkelgang van de seizoenen in beeld."