De Oosterse plataan
Oosterse plataan in Arboretum Hinkeloord
De enorme oosterse plataan op Hinkeloord is al meer dan 150 jaar met de geschiedenis van de buitenplaats Hinkeloord verbonden. De boom is in 1855 of 1856 geplant door Dirk Vreede. Dirk Vreede werd geboren op 12 mei 1819 in Den Haag. Hij was de zoon van Cornelius Vreede en Dorothea Beatrix Diderica Bouman.
Dirk Vreede
Dirk trouwde op 7 juni 1844 in Heusden met Sara Adriana van Baak, geboren op 3 mei 1820 te Heusden. Na hun huwelijk vertrok het echtpaar naar Nederlands Oost-Indië. Dirk werkte daar als tabakscontractant. In Indië werden drie zoons geboren, maar de jonge moeder overleed op 21 maart 1850. Zij hadden maar 6 jaar in Nagladjoe gewoond, in de stad Rembang op Java. Twee jaar na het overlijden keerde Dirk met zijn drie zonen terug naar Nederland.
Hij trouwde op 2 februari 1853 opnieuw met Anna Elisabeth de Voogt. Zij kwam uit een Wageningse tabaksfamilie. De stad Wageningen had veel banden met de tabaksindustrie en teelt. De naam Schimmelpenninck is met de stad verbonden, maar dat is een ander verhaal.
Op 12 mei 1855, zijn verjaardag, legde Dirk de Vreede de eerste steen voor een grote villa aan de toenmalige Arnhemsche Bovenweg op de Wageningse Berg. De villa kreeg de naam Nagladjoe, als herinnering aan zijn woonplaats in Oost-Indië. De villa was voorzien van de meest moderne snufjes, zoals een centrale hete-lucht-verwarming en een reinwaterkelder die bij de restauratie van de villa in 2002 aan het licht kwamen. Het gezin woonde er tot eind 1872, toen het verhuisde naar de Hoogstraat in Wageningen. In dat jaar kreeg de villa de naam Hinkeloord. Dirk was als één van de notabelen lange tijd actief in de stad Wageningen. Op 12 mei 1874 werd hij lid van de Wageningse gemeenteraad en op 7 september 1875 werd hij wethouder.
Dirk Vreede bekleedde veel functies in het kerkelijk en maatschappelijk leven in Wageningen. Hij was secretaris-kerkvoogd van de hervormde gemeente, president van de Gelders-Overijsselse Maatschappij van Landbouw, afdeling Neder-Veluwe, president van de afdeling van het Rode Kruis, erevoorzitter van de Vereniging tot vrijwillige oefening in de wapenhandel, penningmeester van het Algemeen Ziekenhuis en bestuurslid van de Bovenste Polder. Na zijn dood beijverde een commissie van ingezetenen van Wageningen zich voor het oprichten van een bank op een plaats waar Vreede graag wandelde. Op die manier hoopte men de herinnering aan een verdienstelijk burger te laten voortleven. De onthulling van de bank in het Noorderplantsoen vond plaats op 23 juni 1887. In 1969 werd een weg door het plantsoen aangelegd; van de bank werden alleen de zijstukken bewaard. In 1979 werd de bank opnieuw opgebouwd in het plantsoen, bij de schouwburg Junushoff.
De Oosterse plataan op Hinkeloord
Maar nu terug naar de plataan uit 1855, het onderwerp van deze bijdrage. Er zijn eigenlijk drie soorten platanen. Zo is er de westerse plataan (Platanus occidentalis), de grootste loofboom van Amerika, die tot 53 meter hoog en 16 meter in omtrek kan worden. De boom groeit snel en wordt daarom gebruikt voor houtproductie. De kroon is smaller dan die van de oosterse plataan (Platanus orientalis). De meeste platanen in Nederland zijn een kruising tussen deze twee platanensoorten: de Platanus hybrida of Platanus acerifolia. Deze soort heeft zich meer aangepast aan ons klimaat en wordt dikwijls gesnoeid om langs paden, wegen en op pleinen schaduw te geven. Ondanks het snoeien groeit de plant weer opnieuw uit alsof er nooit gesnoeid is. Wat dat betreft gedraagt hij zich als een Linde.
Ons klimaat maakt het zo bijzonder dat de plataan op Hinkeloord een oosterse plataan is. Eigenlijk niet zo goed bestand tegen onze, af en toe, koude winters. De oosterse plataan komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië en Kashmir. Hij komt niet zo veel voor in Nederland. De boom kan nog groter worden dan de westerse plataan. De Romeinse schrijver Herodotus noemt deze boom in verband met de slag bij Salamis in 480 voor Christus. Maar het verhaal gaat dat tijdens de kruistochten in Constantinopel een plataan stond waarvan de stam een omtrek had van meer dan vijftig meter; in zijn schaduw vond het hele leger van Godfried van Bouillon beschutting tegen de felle zon!
Hoe dan ook, de plataan is één van de langst levende boomsoorten. Exemplaren van meer dan 500 jaar komen veelvuldig voor en sommige exemplaren hebben een ouderdom van bijna 1000 jaar. Wat dat betreft is onze plataan op Hinkeloord als ruim 150-jarige nog een jonkie! En nu maar hopen dat hij de tuin van Hinkeloord met zijn bijzondere stam en vruchten nog maar lang zal mogen sieren. Dirk Vreede had nooit kunnen dromen dat wij nu nog over zijn boom zouden schrijven en spreken. In ieder geval gaat nu al het gezegde op: “Boompje groot, plantertje dood” – maar dat geldt nu eenmaal voor de meeste bomen.